«Πάντα αυτόν παίρνεις μαζί σου», «Όλο αυτή μπαίνει πρώτη», «Μου παίρνει όλα μου τα παιχνίδια», «Αυτόν αγαπάς περισσότερο».

Συχνά, ακούμε τους γονείς σε συμβουλευτική να ρωτάνε «τι να κάνω; Τα παιδιά μου τσακώνονται συνέχεια και δεν αντέχω άλλο τις φωνές τους!»
Τσακωμοί, λογομαχίες, παράπονα, πειράγματα, κοροϊδίες, προκλήσεις – το σπρώξιμο και οι αγκωνιές για μια θέση, μεταφορικά, συμβολικά και κυριολεκτικά – είναι καταστάσεις που οι γονείς αντιμετωπίζουν καθημερινά.

Πολλά έχουν γραφτεί για τους τσακωμούς ανάμεσα στ’ αδέλφια – μόνιμη και φυσιολογική κατάσταση που αντιμετωπίζει κάθε οικογένεια και θα προσπαθήσω σ’ αυτή τη σύντομη δημοσίευση να μην επαναλάβω τα τετριμμένα: η θέση του πρωτότοκου που εκθρονίζεται και ζηλεύει, το καινούριο μωρό που προκαλεί συναισθήματα αμφιθυμίας, η αίσθηση της μοναδικότητας που χάνεται και το «μοίρασμα» της γονικής αγάπης. 

Καθώς τα δυο παιδιά μεγαλώνουν μαζί, αποκτούν σιγά σιγά τη δική τους σχέση καθώς, και δικούς τους κώδικες επικοινωνίας. Για να συμβεί κάτι τέτοιο, είναι σημαντικό να αντέχουμε να μην παρεμβαίνουμε σα γονείς στους τσακωμούς τους. Τα παιδιά συχνά, τσακώνονται γιατί έχουν μεγάλα αποθέματα ενέργειας και μέσω των καυγάδων εκτονώνονται και μπορούν να συνεχίσουν να παίζουν. Οι τσακωμοί δεν αποτελούν παρά ένα μέσο για να σταματήσουν τα παιδιά να… βαριούνται!

Συνήθως, οι γονείς φοβούνται ότι, ο τσακωμός θα πάρει μεγάλες διαστάσεις και μπαίνουν στη μέση – πράγμα που συχνά σημαίνει, ότι παίρνουν θέση υπέρ του ενός ή του άλλου παιδιού. Με αυτό τον τρόπο, όμως, στερούν από τα παιδιά τους την διαδικασία του σχετίζεσθαι. Μέσα από τους καυγάδες και τις συγκρούσεις είναι που τα παιδιά μαθαίνουν τόσο να αντέχουν τη σύγκρουση, όσο και να βρίσκουν δημιουργικούς τρόπους για την επίλυσή της. Ταυτόχρονα, το να προσπαθήσουμε να «νουθετήσουμε» τα παιδιά μας την ώρα που τσακώνονται είναι δώρον-άδωρον: το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να τους δείξουμε εμείς οι ίδιοι με τη συμπεριφορά μας, ότι ένας καυγάς επιλύεται με συζήτηση και με καλή διάθεση να καταλάβουμε ο ένας την πλευρά του άλλου.

Εάν καταφέρουμε σα γονείς να αντισταθούμε στον πειρασμό της σύγκρισης, να αφήσουμε τα παιδιά μας να εξελιχθούν σαν αυτόνομα άτομα παρακολουθώντας τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους και διευκολύνοντάς την όσο περνάει από το χέρι μας, γνωρίζοντας ότι χρόνο το χρόνο κάθε παιδί θα διαφοροποιείται από το άλλο και θα μεγαλώνει για να γίνει ο εαυτός του, θα μπορούμε να πούμε, ότι κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε και θα μεγαλώσουμε παιδιά που θα έχουν την τύχη να μπορούν να αγαπούν κ να στηρίζονται το ένα στο άλλο.

Η έχθρα μεταξύ ενήλικων αδελφών, είτε προέρχεται αποκλειστικά, είτε τρέφεται από αντιζηλίες της παιδικής ηλικίας, που δεν ξεπεράστηκαν ή δεν ξεκαθαρίστηκαν ποτέ. O θυμωμένος και ανένδοτος ενήλικας είναι και το παιδί που πληγωνόταν, γιατί οι γονείς καμάρωναν τον αδελφό του που ήταν πολύ καλός μαθητής, γιατί έκαναν τα χατίρια της αδελφής, επειδή ήταν ασθενική κι ευαίσθητη, γιατί μάλωναν εκείνον επειδή ήταν πιο «άτακτος», γιατί και τα δυο παιδιά ήταν θύματα μιας ατελείωτης «σύγκρισης» από την πλευρά των γονέων, που έσπειρε σπόρους διχόνοιας.

Αφήνω το θέμα ανοιχτό προς συζήτηση, και είμαι στη διάθεσή σας να απαντήσω σε κάθε ερώτηση που αφορά πιο συγκεκριμένα προβλήματα.

…ή αλλιώς το Mobbing είναι ένα θέμα που τα τελευταία χρόνια άρχισε να ορίζεται και να γίνεται γνωστό, ενώ σταδιακά εμφανίζεται η βούληση να ληφθούν μέτρα για την πρόληψη και την προστασία των θυμάτων. Πρόκειται για μια επιθετική συμπεριφορά, που χωρίς τη χρήση σωματικής βίας στοχεύει μέσα από τη συστηματική επανάληψη να ταπεινώσει το θύμα και να πλήξει την αξιοπρέπειά του. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται στις προσωπικές σχέσεις και στην οικογένεια και είναι μέρος της ενδοοικογενειακής βίας. Φαίνεται, όμως, να συμβαίνει συχνά και στον εργασιακό χώρο, αλλά και στο σχολείο.Κύριο χαρακτηριστικό της ηθικής παρενόχλησης είναι η πρόθεση του επιτιθέμενου να βλάψει ή και να εξοντώσει το θύμα. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως η απομόνωση του θύματος από το εργασιακό περιβάλλον, γι’ αυτό και τα απομονωμένα άτομα είναι πιο ανυπεράσπιστα και, σύμφωνα με έρευνες, στοχεύονται κατά προτεραιότητα. Πολλές φορές για τη συστηματική προσβολή του θύματος επιστρατεύεται η πρόφαση της ανεπαρκούς απόδοσης, ακόμα, κι όταν η απόδοση του εργαζόμενου σαμποτάρεται συστηματικά από τον επιτιθέμενο. Πολύ συχνά, ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν το άτομο πιο ευάλωτο. 

Η διαδικασία η ηθική παρενόχληση σε όλα τα πλαίσια όπου εμφανίζεται –οικογενειακά, σχολικά και εργασιακά– χαρακτηρίζεται από μια διαστροφική διαδικασία που περιλαμβάνει τρία στάδια:
1. Το στάδιο της σαγήνης, κατά το οποίο ο θύτης γοητεύει το θύμα και πιθανώς τον περίγυρό τους, πείθοντας ότι είναι κυρίαρχος και ανώτερος.
2. Ακολουθεί η φάση της διαστροφής της επικοινωνίας. Σε αυτή την κατάσταση ο επιτιθέμενος αρνείται την άμεση επικοινωνία, βάζει ανάμεσα στον ίδιο και το θύμα το εμπόδιο της γραφειοκρατίας, πιθανώς επικοινωνεί μόνο με σημειώματα ή μέσω τρίτων. Στο αίτημα του θύματος για εξηγήσεις για την επιθετική και προσβλητική συμπεριφορά απαντά, ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, με αποτέλεσμα το θύμα να αμφιβάλλει και να νιώθει ή να φαίνεται τρελό.
3. Κάποια στιγμή, και ίσως με κάποια ασήμαντη αφορμή, ο θύτης περνάει στη φάση της διαστροφικής βίας. Έχοντας παγιδέψει το θύμα, αρχίζει πραγματικά να το προσβάλλει και να το ταπεινώνει, εκφράζοντας έτσι αισθήματα μίσους, τα οποία το θύμα αντιλαμβάνεται, αλλά δεν μπορεί να τα αποδείξει. Απέναντι σ’ αυτή τη στάση το θύμα, είτε δεν αντιδρά και ενοχοποιείται αναζητώντας τις δικές του ευθύνες, είτε αντιδρά έντονα χωρίς, όμως το περιβάλλον να μπορεί να καταλάβει γιατί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το θύμα να θεωρείται κακό και υστερικό. Έτσι, γίνεται ευκολότερο, με τους σχετικούς χειρισμούς του θύτη, να πάρει το ρόλο του εξιλαστήριου θύματος για την κρίση στην οποία μπορεί να βρίσκεται η ομάδα.Οι επιπτώσεις, κατ’ αρχάς, είναι σημαντικό να ξέρουμε, ότι η επίδραση που θα έχει μια επίθεση ή οι συνεχείς επιθέσεις εξαρτάται και από το ιστορικό του θύματος, δηλαδή από παλιότερα τραύματα, αδυναμίες, από την επένδυση που έχει κάνει κανείς στην εργασία του και στην επαγγελματική του ταυτότητα κ.λπ. Οι συνέπειες της ηθικής παρενόχλησης σχετίζονται με τους εξής παράγοντες:
1.    την ταυτότητα των ατόμων και τη μεταξύ τους σχέση
2.    το αν η παρενόχληση ασκείται από ένα άτομο ή από όλη την ομάδα
3.    το αν η παρενόχληση στοχεύει σε ένα μόνο άτομο ή σε περισσότερα
4.    τη διάρκεια και την ένταση της επίθεσης

Βασικός στόχος της παρενόχλησης είναι η διαρκής αποσταθεροποίηση του θύματος. Επομένως, αυτή είναι και η πρώτη και βασικότερη συνέπεια. Το άτομο δεν είναι σίγουρο για τίποτα. Από τη μία φοβάται ανά πάσα στιγμή, ότι μπορεί να κάνει λάθος στη δουλειά του κι από την άλλη αμφιβάλει για το αν αντιλαμβάνεται ορθά την επίθεση ή αν είναι ιδέα του, όπως συχνά του λένε οι γύρω του.
Αποτελέσματα αυτής της κατάστασης μπορεί να υπάρχουν σε διανοητικό, ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο.
1.    Μετατραυματικό άγχος. Με τον όρο αυτό ορίζουμε τις εκφράσεις άγχους που προκύπτουν από μία τραυματική εμπειρία ή από επαναλαμβανόμενες τραυματικές καταστάσεις σε μια χρονική περίοδο. Το άτομο μπορεί να φοβάται καθημερινά να πάει στην εργασία του ή μπορεί να αντιλαμβάνεται ως επίθεση κάθε παρατήρηση που του γίνεται και να πληγώνεται εκ νέου. Σε πολλές περιπτώσεις, ακόμα κι αν ο εργαζόμενος απομακρυνθεί από το εργασιακό περιβάλλον και από τον θύτη, μπορεί να μην μπορεί να προχωρήσει, να αναμασά το πρόβλημά του, να νιώθει από τη μία ανεπανόρθωτα αδικημένος κι από την άλλη ασυγχώρητα αδύναμος.
2.    Μπορεί να εμφανιστούν αϋπνίες, ψυχοσωματικές ενοχλήσεις, όπως οσφυαλγίες, δερματικό έκζεμα, στομαχικοί πόνοι, αλλά και κατάθλιψη ή ναυτίες. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να μην είναι άμεσες συνέπειες της παρενόχλησης, αλλά κυρίως της αίσθησης ανημποριάς του θύματος να αντιδράσει αποτελεσματικά. Η κατάσταση αυτή λέγεται επίκτητη αίσθηση αδυναμίας και οδηγεί σε παραίτηση και μεγάλη ψυχική οδύνη. Πιστεύω, ότι αυτή η αίσθηση είναι και ο βασικός τραυματικός παράγοντας της παρενόχλησης και κατά βάση κάθε επίθεσης. Το άτομο νιώθει, ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο και όσο περισσότερο υποτάσσεται τόσο περισσότερο ντρέπεται και κατηγορεί τον εαυτό του, με αποτέλεσμα τα λόγια και οι πράξεις του επιτιθέμενου να βρίσκουν όλο και πιο πρόσφορο έδαφος, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο.
3.    Είναι χαρακτηριστικό ότι τα συναισθήματα που επικρατούν είναι κυρίως η ντροπή και η ταπείνωση. Συχνά, παρατηρείται ολοκληρωτική απουσία μίσους για τον επιτιθέμενο, καθώς όλη η επιθετικότητα του θύματος στρέφεται προς τα μέσα κι έτσι έχουμε όπως είπαμε κατάθλιψη, αυτό-κατηγορίες, συνεχείς αποτυχίες, ακόμα και σκέψεις αυτοκτονίας.
4.    Αναβίωση παλιών τραυμάτων που τονώνουν την αίσθηση αδυναμίας, ιδίως αν ένα άτομο έχει τραυματικές εμπειρίες στα παιδικά του χρόνια, τότε που η αδυναμία αντίδρασης μπορεί να ήταν δεδομένη και ταυτόχρονα το παιδί αδυνατούσε να επεξεργαστεί αυτό που του συνέβαινε με αποτέλεσμα το παλιό τραύμα να γίνεται κάτι πολύ σκοτεινό και τρομακτικό μέσα στη μνήμη και την ψυχή του ενηλίκου πια ατόμου. Με αυτό τον τρόπο, λοιπόν, μια επίθεση στην ενήλικη ζωή μπορεί να έχει ψυχικό αντίκτυπο πολύ μεγαλύτερο από ότι θα περίμενε κανείς.
5.    Έχουμε ήδη αναφέρει την πιθανότητα το θύμα να μην ξέρει πού πατάει και να κάνει αλλεπάλληλα λάθη. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την κατάσταση απώλεια ευθυκρισίας, η οποία πηγάζει από τα συνεχή διπλά μηνύματα που το αποσταθεροποιούν.
6.    Μπορεί να προκύψουν ψυχιατρικές διαταραχές για τις οποίες υπήρχε προδιάθεση, αλλά δεν είχαν εκδηλωθεί.
7.    Παρατηρείται, επίσης, ορισμένες φορές απώλεια ζωτικότητας, ακόμα και μετά την απομάκρυνση από το θύτη και από το χώρο εργασίας. Το θύμα έχει καταγράψει μια ήττα και δεν έχει κουράγιο να ξαναπροσπαθήσει. Συναισθήματα που παρατηρούνται ή αναφέρονται από τα θύματα είναι παραίτηση, σύγχυση, αμφιβολία, άγχος, φόβος και τάση για απομόνωση.Τι να κάνουμε είναι, λοιπόν, σημαντικό, όπως και σε όλες τις μορφές βίας, τα θύματα να σπάνε τη σιωπή και να αναζητούν συμμάχους μέσα και έξω από τον εργασιακό χώρο. Το θύμα πολλές φορές έχει ανάγκη κατ’ αρχάς να ακουστεί και να ονομαστεί αυτό που του συμβαίνει. Σε αυτό μπορούν να βοηθήσουν τα συνδικάτα και άλλοι εργασιακοί φορείς, οι φίλοι και οι συγγενείς, καθώς και κάποιος εξειδικευμένος ειδικός ψυχικής υγείας. Το άτομο χρειάζεται να νιώσει, ότι δεν είναι υπερβολικό ή τρελό και να κατανοήσει την εμπειρία του. Στη συνέχεια, μπορεί να γίνει εφικτό να βάλει όρια μέσα στη δουλειά, να οικοδομήσει συμμαχίες, να αναζητήσει τρόπους να εκτονώνει το άγχος και να ξαναδιεκδικήσει το χώρο και την αξιοπρέπειά του.

Σύμφωνα με μία έρευνα που ολοκληρώθηκε πρόσφατα σε 28 διαφορετικές  χώρες,  ένα σημαντικό ποσοστό – τουλάχιστον το 10% – των νέων μπαμπάδων εμφανίζουν κάποια μορφή κατάθλιψης λίγο πριν και κυρίως μετά τη γέννηση του παιδιού τους, ενώ ένας στους 4 άνδρες ενδέχεται να εμφανίσει κατάθλιψη μέσα στον πρώτο χρόνο από τη γέννηση του παιδιού. Οι περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις περνάνε γενικά απαρατήρητες, χωρίς να διαγνωστούν ποτέ.Ειδικότερα οι πρώτοι έξι μήνες  μετά τη γέννα, θεωρούνται και οι πιο δύσκολοι από ψυχολογικής πλευράς για τους γονείς, καθώς το κλάμα του μωρού φθάνει στο αποκορύφωμά του. Μαζί με το κλάμα, οι νέοι γονείς έχουν να αντιμετωπίσουν πολλές καινούριες προκλήσεις, όπως, το να αναγνωρίζουν κάθε φορά την ανάγκη που κάνει το βρέφος να κλαίει, το πώς να το ταΐσουν, το πώς να το κοιμίσουν κ.ο.κ.

Ένα βουνό ευθυνών, υποχρεώσεων και καινούριων εμπειριών έρχεται να αλλάξει ριζικά την κατάσταση μέσα στο σπίτι, αλλά και τις ισορροπίες των σχέσεων. Η μητέρα μπορεί αφενός να είχε το χρόνο να προετοιμαστεί ψυχικά στη διάρκεια της κύησης και αφετέρου, ως λεχώνα, συγκεντρώνει τη φροντίδα του περιβάλλοντος. Από την άλλη ο άνδρας που ήταν μέχρι τη στιγμή του τοκετού θεατής καλείται να γίνει συμμέτοχος την ίδια στιγμή που πρέπει να πάει στη δουλειά του και να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του σαν να μην έχουν γίνει αλλαγές στη ζωή του.Μερικές φορές το πρόβλημα σχετίζεται με την έλλειψη οικειότητας που έχουν οι περισσότεροι άντρες με ένα νεογέννητο και που μπορεί να επιδεινώνεται από την υπερπροστατευτικότητα της μαμάς, που γρήγορα «παίρνει το προβάδισμα» στις καθημερινές φροντίδες του παιδιού.

Παράλληλα, το κέντρο βάρους της σχέσης μετατοπίζεται και γέρνει ξεκάθαρα προς την πλευρά του παιδιού. Η σύζυγος λειτουργεί περισσότερο ως μητέρα, κυρίως στη διάρκεια των πρώτων μηνών της ζωής του παιδιού. Σε συνδυασμό με τις ορμονικές αλλαγές που προκαλεί η εγκυμοσύνη και η γέννα, η μητέρα μπορεί για ένα διάστημα να  νιώθει λιγότερο «γυναίκα». Έτσι, δημιουργείται ακόμα μια αίσθηση απώλειας για τον άνδρα: από εκεί που φανταζόταν τη ζωή του σαν σύζυγος και πατέρας, δεν έχει την επαφή που φανταζόταν, ούτε με τη γυναίκα του, αλλά, ούτε και με το νεογέννητο μωρό. Οι καθημερινές συνήθειες υπόκεινται σε αλλαγές, αφού το σπίτι αλλάζει μορφή, τα έπιπλα μετακινούνται, κυριαρχεί η αποστείρωση και η απολύμανση, μικροαντικείμενα και μικροσύνεργα για το μωρό όπου υπάρχει ελεύθερος χώρος.

Έτσι, ενώ η ευρύτερη οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον βιώνει τον ερχομό του μωρού ως τη μεγαλύτερη χαρά, τα συναισθήματα των γονιών μπορεί να είναι ανάμικτα, ενώ οι ίδιοι μπορεί να ντρέπονται να ομολογήσουν τις δυσκολίες τους. Ο πατέρας νιώθει παραγκωνισμένος, καθώς ο ρόλος του συνεχίζει να είναι επικουρικός και η μητέρα βιώνει τη γονεϊκότητα μοναχικά παρά τις επιθυμίες και των δυο να συντονιστούν στο νέο τους έργο. Οι επιστήμονες επισήμαναν ότι, πέρα από τις επιπτώσεις για τους ίδιους τους γονείς, αυτά τα αρνητικά συναισθήματα των γονιών που δεν εκφράζονται μπορεί να έχουν γενικότερη επίπτωση στον ψυχισμό, τη συμπεριφορά και την ανάπτυξη των παιδιών. Επειδή, όμως, το φαινόμενο της επιλόχειας κατάθλιψης είναι κάτι για το οποίο δεν ευθύνεται κανείς  και μπορεί να παρουσιαστεί παρά τις προσπάθειες του ζευγαριού να αναδιαρθρώσουν τις σχέσεις τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα της ζωής τους, οι ερευνητές συνιστούν πιο εντατικές προσπάθειες για τον εντοπισμό και την καταπολέμηση της κατάθλιψης στους μπαμπάδες -και τις μαμάδες- στην περίοδο μετά τη γέννα.

Στην Ελλάδα γίνονται ήδη μαθήματα ψυχοπροφυλακτικής για τα ζευγάρια που περιμένουν παιδί. η έμφαση ωστόσο, δίνεται ακόμα στην επιλόχεια κατάθλιψη των μαμάδων, που σχετίζεται και με τις ορμονικές μεταβολές, ενώ οι δυσκολίες των μπαμπάδων παραμένουν αόρατες. Με τη βοήθεια ψυχολόγων εξειδικευμένων στα θέματα γονεϊκότητας, το να γίνει κανείς γονιός μπορεί να γίνει πιο ομαλά και να ξεπεραστεί η οποιαδήποτε κρίση, τόσο στη σχέση του ζεύγους, όσο και στο ξεκίνημα της ζωής του παιδιού.

Κάθε παιδί, καθώς μεγαλώνει εκτίθεται σε μικρά ή μεγάλα τραυματικά γεγονότα, σε μικρές ή μεγάλες απογοητεύσεις, σαφώς και σε χαρούμενες εμπειρίες και σε αποκρίσεις των γονέων που συγκροτούν τα πιο δυνατά κομμάτια του αυριανού ενήλικα. Με άλλα λόγια, κάθε άνθρωπος μεγαλώνοντας κουβαλάει μια ιστορία. Για πολλούς η ιστορία αυτή είναι βαριά και δύσκολή. Όλοι μας αξιοποιούμε προσωπικούς μηχανισμούς άμυνας, άλλους πιο λειτουργικούς και άλλους δυσλειτουργικούς, προκειμένου να διαχειριστούμε αυτό το φορτίο. Παράλληλα, ωστόσο,  η Δυτική κοινωνία κατά τις τελευταίες δεκαετίες, όχι απλώς πρότεινε, αλλά μάλλον επέβαλε και μία γενική κατεύθυνση, όπου οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να διοχετεύουν τις δυνάμεις και τους κόπους τους: την ακαδημαϊκή και επαγγελματική πρόοδο. Αυτή η δημιουργικότητα επιτελεί συχνά και αμυντική λειτουργία. Έτσι, λοιπόν, ένας άνθρωπος που, για παράδειγμα, έχασε έναν γονιό σε μικρή ηλικία, που υπέστη βία, που έλαβε ελλιπή γονεϊκή φροντίδα , πράγματα πάνω στα οποία ως νήπιο ή παιδί δεν είχε έλεγχο και που δημιούργησαν μέσα του ένα βαθύ πόνο έμαθε, ότι στο χώρο των σπουδών και της εργασίας θα μπορούσε να αναζητήσει ανακούφιση και να αποκαταστήσει την αίσθηση ελέγχου της ζωής του. Αν δουλέψει συστηματικά θα αποκτήσει προσόντα και πτυχία, αυτά θα είναι τα στηρίγματά του. Αργότερα θα βρει δουλειά και αν κοπιάσει είναι δυνατό να προοδεύσει. Μπορεί να απολαύσει οικονομική ανεξαρτησία και κοινωνική αναγνώριση. Παρότι, ποτέ στον καπιταλισμό η «επιτυχία» δεν ήταν για όλους, η κυρίαρχη ιδεολογία επέτρεπε σε πολλούς να ονειρεύονται και να ελπίζουν σε κάποια οφέλη ως ανταλλάγματα της παραγωγικότητάς τους. Ορισμένοι ονειρεύονταν την πολυτέλεια, άλλοι το να κάνουν μια δουλειά που θα τους ταιριάζει  και άλλοι απλώς να έχουν μία εργασία, να καλύπτουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις και ως εκ τούτου, να ανήκουν στο κοινωνικό σύνολο βάσει των «κανόνων» της εποχής. Ο ρόλος που σε άλλες εποχές επιτελούσε η θρησκευτική πίστη, η «τιμιότητα» της γυναίκας, η θέση στην κοινότητα, η αξιοσύνη του πολεμιστή ή του κυνηγού, στην κοινωνία μας αντικαταστάθηκε από διαφορετικές εκδοχές που σχετίζονται με την εκπαίδευση, την εργασία, την πρόοδο και την αμοιβή για τα παραπάνω. Στερώντας αυτή την προοπτική από το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού της χώρας  και  σταδιακά της Ευρώπης, η κυρίαρχη  τάξη απειλεί την επιβίωση και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων. Ταυτόχρονα, πλήττει την ταυτότητά και αίσθηση αξίας που έχουν με κόπο δομήσει, βάσει των δικών της επιταγών.  Επιπλέον, όμως, αφήνει  χιλιάδες ανθρώπους εκτεθειμένους, γυμνούς, χωρίς όπλα απέναντι στα προσωπικά τους φαντάσματα. Όταν κάποιος που ακολούθησε πιστά τις κυρίαρχες επιταγές συνειδητοποιεί, ότι το να έχει  εργασία και μισθό δεν εξαρτάται από εκείνον, ότι αν αρρωστήσει  δεν υπάρχει γιατρός να τον θεραπεύει, ότι δεν μπορεί  να προσφέρει στα παιδιά του τα αναγκαία, ότι  δεν μπορεί  να κάνει  σχέδια, τότε επιστρέφει  στην ίδια παιδική κατάσταση ανημποριάς, όπου ήταν απολύτως αβοήθητος και τα πάντα φαίνονταν βουνό. Νομίζω, λοιπόν, ότι αυτή είναι μία ακόμα διάσταση που συσχετίζει την οικονομική και κοινωνική κρίση  με την έξαρση της κατάθλιψης και με ακραίες εκφράσεις της όπως είναι οι ιλιγγιωδώς  αυξανόμενες αυτοκτονίες, αλλά και τα φαινόμενα βίας (ενδοοικογενειακής, γηπεδικής, σχολικής κλπ), όπου καταφεύγουν άνθρωποι προκειμένου να βιώσουν έστω στιγμιαία, κάποια ισχύ και να αποφύγουν την κατάρρευση.  Με ποικίλους τρόπους καταστρέφονται ζωές σε ένα ακόμη έγκλημα, μια ακόμα μορφή βίας που δεν την αναφέρουν τα κανάλια, αλλά είναι άγρια και μαζική, καθώς καθηλώνει τους ανθρώπους στις πιο σκοτεινές τους στιγμές.

Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν πολλά, καλογραμμένα κι εύστοχα βιβλία για την ανατροφή των παιδιών. Βιβλία που μιλούν για τους «αρκετά καλούς» γονείς και δεν επιβάλουν το πρότυπο της τελειότητας. Βιβλία που προτείνουν λύσεις, όχι πάντα εύκολες στις καθημερινές δυσκολίες της φροντίδας βρεφών, νηπίων και μεγαλύτερων παιδιών. Την ίδια στιγμή, αναπτύσσονται διαδικτυακές, κυρίως, ομάδες γονέων που ασπάζονται μια κοινή αντίληψη για την ανατροφή των παιδιών και ανταλλάσουν προτάσεις και ιδέες. Πολλές από αυτές είναι εύστοχες και λαμβάνουν υπόψη ορισμένες από τις δυσκολίες του γονέα που θα χρειαστεί να τις υλοποιήσει. Σε παιδικούς σταθμούς και σχολεία, καλά καταρτισμένοι ειδικοί ενημερώνουν και «εκπαιδεύουν» τους νέους γονείς. Μέχρι εδώ, τα πράγματα είναι αισιόδοξα. Φαίνεται η κουβέντα για τη γονεϊκότητα να είναι πιο εξελιγμένη, εκλεπτυσμένη και ανθρώπινη απ’ ότι, σε προηγούμενες γενιές. Ωστόσο, η οικογενειακή καθημερινότητα που προτείνεται, προϋποθέτει όλα τα μέλη της οικογένειας να νιώθουν μια βασική αίσθηση ασφάλειας, να έχουν κάποια ηρεμία και επαρκές ψυχικό απόθεμα για να αντέχουν τις προκλήσεις της σχέσης με ένα μικρό παιδί. Επίσης, προϋποθέτει τουλάχιστον οι ενήλικές, να έχουν μια αρκετά καλή συνεννόηση μεταξύ τους. Ζώντας, όμως, στην πραγματική ζωή και απολαμβάνοντας τις προσωπικές, αναλυτικές συζητήσεις που συνήθως γίνονται δια ζώσης περισσότερο παρά διαδικτυακά, βλέπουμε, ότι οι συνθήκες είναι συχνά πιο περίπλοκες. Πόσο εύκολο είναι να έχει κανείς την ηρεμία και την αντοχή που απαιτεί για παράδειγμα το attachment parenting ή την πειθαρχεία που απαιτεί ένα σταθερό πρόγραμμα, όταν οι εργασιακές συνθήκες των γονέων είναι επισφαλείς, τα ωράρια λάστιχο, οι μέρες όλες διαφορετικές μεταξύ τους και η πίεση που ασκείται σε αυτό το πεδίο εξαιρετικά αγχογόνος; Πόσο ξέγνοιαστα θα παίξει ένας πατέρας με το παιδί του όταν δεν έχει να πληρώσει το λογαριασμό της ΔΕΗ; Όταν φοβάται την απόλυση; Όταν σκέφτεται να μεταναστεύσει και πιθανώς  να αποχωριστεί το παιδί του; Πως θα καταφέρει να συντονιστεί με τις ανάγκες του παιδιού και να ακολουθήσει μια κοινή γραμμή ένα ζευγάρι που περνάει παράλληλα μια σοβαρή κρίση στη σχέση του; Πόσο εφικτό είναι να διαχωριστεί η μεταξύ τους ένταση από τις καθημερινές εντάσεις σε σχέση με το παιδί και τις αποφάσεις που το αφορούν;  Πως μπορεί να υπάρχουν σοβαροί καυγάδες τη νύχτα και ουσιαστική ηρεμία τη μέρα; Πώς να διατηρήσει την οικογενειακή ζεστασιά ένα ζευγάρι που έχει παγώσει ερωτικά; Πόσο εύκολο είναι να μην υπονομεύει ο ένας τον άλλον, όπως πολύ σωστά γράφεται παντού, όταν τύχει ό ένας να έχει πληγώσει βαθιά τον άλλο, ίσως και λίγες ώρες νωρίτερα; Πόσο συνειδητές είναι οι αντιδράσεις ενός πατέρα ή μιας μητέρας που μεγαλώνει μόνος/η ένα παιδί λόγω χωρισμού, θανάτου ή αναγκαστικής μακρόχρονης απουσίας, εκείνες τις στιγμές που νιώθει ο ίδιος αβοήθητος, μόνη, παραπονεμένος ή φοβισμένη; Αναρωτιέμαι: όταν ως ειδικοί ψυχικής υγείας περιγράφουμε την «σωστή» στάση των γονιών απέναντι στα παιδιά σκεφτόμαστε ποτέ το ενδεχόμενο, για παράδειγμα, οι γονείς να φροντίζουν και να αγωνιούν ταυτόχρονα για έναν δικό τους γονέα που είναι σοβαρά άρρωστος; τι συμβουλή χρειάζεται μια μητέρα που εκτός από το παιδί και την εργασία της περνάει χρόνο και σε ένα νοσοκομείο δίπλα στον καρκινοπαθή πατέρα της; Πόσους διαφορετικούς, ρόλους, αγωνίες, φόβους να διαχειριστεί; Τέλος, είμαστε άραγε όλοι πριν κάνουμε παιδιά αρκετά ήρεμοι κι ευτυχισμένοι; Αν υπάρχει σε κάποιον γονέα ένα ιστορικό κατάθλιψης; αν βασανίζεται από κρίσεις πανικού; Αν έχει βιώσει σοβαρά τραύματα και ζει μέσα στον φόβο; Αν είναι εξαιρετικά αγχώδης κι από παλιά ανησυχούσε πόσο από αυτό το άγχος θα μεταφέρει στο παιδί του; Τότε ποιες συμβουλές μπορούν να πάρουν αυτή την αγωνία από πάνω του; Μπορώ να συνεχίσω για πολύ ακόμα να απαριθμώ τις δυσκολίες και τις μοναδικότητες εκείνες, εσωτερικές ή εξωτερικές, που διαμορφώνουν την πραγματικότητα της κάθε οικογένειας και της κάθε σχέσης γονέα – παιδιού. Είναι αλήθεια, ότι πολλές από αυτές δεν αναφέρονται δημόσια, καθώς δεν ανήκουν στα βιβλία, στις διαδικτυακές κοινότητες, στις συναντήσεις γονέων. Εκεί είναι αλήθεια, ότι συχνά προτιμούμε να συζητάμε για τον ύπνο ή το φαγητό του μικρού παιδιού μας, παρά να σκεφτούμε συνολικά τα σύνθετα συναισθήματα και τις υπαρξιακές μας αγωνίες.Η εκμυστήρευση των βαθύτερων αγωνιών μας ανήκει στην εμπιστευτική συζήτηση με μια φίλη πίνοντας καφέ, στην πιο λιγόλογη ίσως αντρική κουβέντα με έναν φίλο που νοιάζεται πραγματικά. Ανήκει ακόμα στην ψυχοθεραπευτική ώρα, εκεί που κανείς νιώθει επαρκή στήριξη και μπορεί να «καταρρεύσει» με ασφάλεια. Εκεί όπου θα μοιραστεί με τον/την ειδικό όλες τις διαστάσεις της ψυχικής του πραγματικότητας και θα έχει μια πραγματικά εξατομικευμένη παρέμβαση. Ανήκει τέλος στην μοναχική αναμέτρηση με τον εαυτό, σε στιγμές εσωτερικής ειλικρίνειας, εκεί που παίρνονται οι αποφάσεις. Άλλωστε, ούτε η φιλία, ούτε η ψυχοθεραπεία, αλλά, ούτε και η ενδοσκόπηση μπορούν να αντικατασταθούν από «γρήγορες και εύκολες λύσεις». Θα πει κάποιος και πολύ σωστά: «και τα παιδάκια μας τι φταίνε για τις δικές μας δυσκολίες; Δεν πρέπει να γίνουμε οι καλύτεροι δυνατοί γονείς πάση θυσία;» Φυσικά. Ο σκοπός δεν είναι να επαναπαυθούμε σε δυσλειτουργικές καταστάσεις. Πως, όμως, θα γίνει αυτό; Νομίζω, ότι είναι σημαντικό να προσπαθούμε και να παροτρύνουμε για το καλύτερο δυνατό. Να αντιλαμβανόμαστε, επίσης, τη χρονικότητα των πραγμάτων. Δεν είναι όλες οι περίοδοι της ζωής ίδιες. Τα παιδιά δεν παθαίνουν κάτι σοβαρό αν οι γονείς αποσυντονιστούν για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Αντίθετα υποφέρουν όταν οι ανισσοροπίες, ακόμα κι αν δεν είναι πολύ εμφανείς, παγιώνονται ως ο βασικός και μόνιμος τρόπος επικοινωνίας στην οικογένεια.Ακόμα είναι σημαντικό να προσπαθούμε να βελτιωθούμε ως γονείς από τη μία παρατηρώντας συστηματικά τη δική μας ψυχική κατάσταση και τις δικές μας αντιδράσεις και από την άλλη σεβόμενοι/ες τα προσωπικά μας χαρακτηριστικά. Μπορεί για παράδειγμα το Attachment parenting  να είναι δελεαστικό, αλλά μία μητέρα που έχει η ίδια ανάγκη το πρόγραμμα στη ζωή της να μην μπορεί να το εφαρμόσει πλήρως, χωρίς να κατακλυστεί από άγχος. Αντίθετα, μια μητέρα που έχει ήδη επιλέξει έναν πιο χαλαρό τρόπο ζωής μπορεί να πιστεύει ειλικρινά, ότι το μικρό παιδί έχει ανάγκη από μία σταθερή ρουτίνα, αλλά κάτι τέτοιο να είναι ιδιαίτερα πιεστικό για τη δική της οικογένεια.Ποιο είναι, όμως, το συμπέρασμα απ’ όλα αυτά; Νομίζω, ότι στις τόσο σύνθετες και δύσκολές για όλους συνθήκες της εποχής μας, οι νέοι γονείς δε χρειάζονται μόνο καλές συμβουλές, αλλά κυρίως ενθάρρυνση, υποστήριξη και κατανόηση γι αυτό που πραγματικά ζουν. Χρειάζεται, όταν μιλάμε ή γράφουμε δημόσια, είτε είμαστε ψυχολόγοι, μαίες, γιατροί, είτε γονείς που καταπιανόμαστε με τα ζητήματα αυτά σε πραγματικές ή διαδικτυακές συλλογικότητες, να έχουμε υπόψη μας, ότι σχεδόν καμία οικογένεια δεν είναι μόνο ό,τι δείχνει. Καμία οικογένεια δεν είναι ουρανοκατέβατη, χωρίς βάρη οικονομικά, ψυχικά, διαπροσωπικά, αλλά και χωρίς δυνάμεις κρυμμένες και μαγικές. Δεν μπορούμε κάθε φορά να καλύπτουμε όλες τις πιθανές περιπτώσεις (αυτό θα ήταν άλλωστε εξαιρετικά κουραστικό και χωρίς νόημα), αλλά ας λέμε τουλάχιστον: «προσπάθησε να κάνεις αυτό ή εκείνο… όσο μπορείς…»

Όταν ένα ζευγάρι αποφασίζει να κάνει παιδί και αυτό αποδεικνύεται πιο περίπλοκο από ό,τι είχε φανταστεί, ξεκινάει μια δύσκολη διαδικασία για το σώμα, την ψυχή και τη σχέση με τον σύντροφο ή τη σύντροφο. Σύμφωνα, με τη διεθνή εμπειρία και βιβλιογραφία η συμβουλευτική και η υποστήριξη στις περιπτώσεις υπογονιμότητας θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι κάθε ιατρικής θεραπείας. Η διαδικασία της συμβουλευτικής αποτελεί ένα χώρο έκφρασης των συναισθημάτων που σχετίζονται με την υπογονιμότητα, προσφέρει πληροφόρηση, στήριξη και βοήθεια στη λήψη αποφάσεων. Επίσης, μέσα από αυτή μπορεί κανείς να διερευνήσει άλλα οικογενειακά και διαπροσωπικά ζητήματα που οξύνονται ή έρχονται στην επιφάνεια αυτή τη δύσκολη περίοδο. Τέλος, μπορεί να φανεί χρήσιμη σε πολλές γυναίκες ή ζευγάρια που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν μία ή περισσότερες αποβολές ή απώλεια εμβρύου ή ακόμα σε εκείνες κι εκείνους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες κατά τη διάρκεια μιας φυσιολογικής εγκυμοσύνης. Οι γυναίκες και οι άνδρες που νιώθουν, ότι θα μπορούσαν να βοηθηθούν από τη συμβουλευτική μπορούν να συμμετέχουν σε:•    ατομικές συνεδρίες για τον κάθε σύντροφο.
•    κοινές συναντήσεις του ζευγαριού.
•    συμμετοχή σε ομάδα υποστήριξης.

Το Εν δυνάμει προσφέρει ένα πλαίσιο ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων ψυχοδυναμικής προσέγγισης ψυχοσωματικών παθήσεων, όπως η ψωρίαση, το έκζεμα, η ακμή, οι ημικρανίες, οι αϋπνίες, η σπαστική κολίτιδα, η νόσος του Κρον κ.λπ. Στόχος των ψυχοθεραπευτικών αυτών παρεμβάσεων είναι η αντιμετώπιση του ασθενούς ως ψυχοσωματικής ολότητας, προκειμένου να καταδειχτεί η διάδραση του σώματος και της ψυχής, καθώς και να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν τα ψυχικά παθογενετικά αίτια της ψυχοσωματικής του πάθησης. Πράγματι, η εμφάνιση και η εξέλιξη (ίαση, υποτροπή, επιδείνωση) μιας ψυχοσωματικής πάθησης δεν είναι ανεξάρτητες της ψυχολογικής κατάστασης του ατόμου που πάσχει από αυτή, αλλά αντηχούν δύσκολες καταστάσεις, όπως το στρες, το άγχος, η απώλεια, το πένθος, ο θυμός κ.ά., τις οποίες ο πάσχων δυσκολεύεται να διαχειριστεί ψυχικά ή ακόμα και να λεκτικοποιήσει, με αποτέλεσμα να εγγράφονται στο σώμα του με τη μορφή ενός ψυχοσωματικού συμπτώματος. Πέραν των δύσκολων αυτών καταστάσεων και των αρνητικών συναισθημάτων που τις συνοδεύουν, και που βλέπουμε να λειτουργούν ως γενεσιουργές αιτίες μιας ψυχοσωματικής πάθησης, η εμφάνιση μιας τέτοιας πάθησης στο επίπεδο του σώματος (δερματικές παθήσεις, γαστρεντερικές παθήσεις κ.λπ.) έχει σημαντικό αντίκτυπο στον ψυχισμό του πάσχοντος ατόμου. Αισθήματα, όπως, η απογοήτευση, ο θυμός ή η ντροπή συνοδεύουν συχνά μια ψυχοσωματική πάθηση και μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα (κατάθλιψη), αλλά και να μεταβάλουν σημαντικά τη ζωή του ασθενούς (κοινωνική απόσυρση). Το ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο που προτείνει το Εν δυνάμει παρέχει τη δυνατότητα της συμβολικής (λεκτικής) διαπραγμάτευσης του πραγματικού που αγγίζει το σώμα του ασθενούς, μέσα από την έκφραση και την επεξεργασία των συναισθημάτων του, προκειμένου να τον βοηθήσει να θεραπευτεί από το ψυχοσωματικό σύμπτωμα ή να μάθει να συμβιώνει αρμονικά με αυτό.

Οι διαταραχές πρόσληψης τροφήςχαρακτηρίζονται από πολύ έντονα συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές που σχετίζονται κυρίως με τη διατροφή, προκαλώντας σημαντικούς κινδύνους για τη σωματική και την ψυχική υγεία των ανθρώπων που πάσχουν.Οι διατροφικές διαταραχές είναι ψυχικές παθήσεις που εμπλέκουν τόσο το ίδιο το σώμα όσο και την εικόνα που έχουν οι ασθενείς γι’ αυτό. Συχνά οι πάσχοντες υποφέρουν από συναισθήματα κατάθλιψης και ενοχής και οδηγούνται σε κοινωνική απομόνωση και εμμονική ενασχόληση με το φαγητό, συμπεριφορές που δυσκολεύουν τη συναισθηματική και κοινωνική ζωή τους.Η θεραπεία αποσκοπεί αφενός στον περιορισμό των κινδύνων για την υγεία και αφετέρου στην απελευθέρωση από αυτόν τον φαύλο κύκλο σκέψεων, ενεργειών και συναισθημάτων. Αποτελεί μια ευκαιρία να αποκατασταθεί η εικόνα του εαυτού με έναν πιο συνολικό τρόπο και να δημιουργηθούν νέες, πλουσιότερες σχέσεις με τους άλλους. Στο Εν Δυνάμει, η ομάδα ψυχολόγων  παρέχει ατομική θεραπεία ψυχαναλυτικής κατεύθυνσης και ομαδική εικαστική θεραπεία.Κατηγορίες διατροφικών διαταραχών
Η ψυχογενής ανορεξία παίρνει τη μορφή του περιορισμού τροφής σε δραματικό βαθμό,οδηγώντας σε πολύ χαμηλό σωματικό βάρος. Χαρακτηρίζεται από εμμονή σε σχέση με τη μέτρηση των θερμίδων, μπορεί να συνοδεύεται από εμετούς ή και χρήση καθαρτικών και από έντονη σωματική άσκηση.Η ψυχογενής βουλιμία περιλαμβάνειεπεισόδια κατά τα οποία γίνεται κατανάλωσημεγάλης ποσότητας τροφής που ακολουθείται από εμετούς ή/και χρήση καθαρτικών. Παρότι οι ασθενείς καταφέρνουν να διατηρήσουν «κανονικό» σωματικό βάρος, δημιουργούνται σοβαρές σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις. Η ψυχογενή υπερφαγία χαρακτηρίζεται από κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού, όπως και η βουλιμία, αλλά χωρίς την πρόκληση εμετού, με αποτέλεσμα να αυξάνεται τις περισσότερες φορές το σωματικό βάρος.

• Θεραπεία Παιδιών

  Οι λόγοι που συνήθως οδηγούν τους γονείς να φέρουν τα παιδιά τους στο γραφείο ενός ψυχολόγου μπορεί να  είναι πολλοί και διαφορετικοί μεταξύ τους. Ενδεικτικά αναφέρουμε:
  • Δυσκολία προσαρμογής στο σχολείο
  • Άγχος αποχωρισμού
  • Διάσπαση προσοχής
  • Δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις
  • Επιθετικότητα
  • Αδελφική ζήλεια, αλλαγή στη ζωή του παιδιού μετά τη γέννηση ενός ακόμα παιδιού
  • Χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος
  • Αλλαγές στην οικογενειακή κατάσταση (επικείμενο διαζύγιο των γονέων, πένθος κ.α.)
  • Ασθένειες των παιδιών ή των γονιών τους
  • Τραυματικά γεγονότα
  Η ψυχοθεραπεία έχει στόχο να βοηθήσει τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής, να  αξιοποιήσουν τις ικανότητές τους, να χτίσουν τον πυρήνα του εαυτού τους και να γίνουν χαρούμενα και δημιουργικά.Μέσα από την προσωπική σχέση που αναπτύσσουν με το θεραπευτή, το συμβολικό παιχνίδι, τις εικαστικές δημιουργίες, αλλά και τη σταθερότητα των συναντήσεων σε συγκεκριμένο μέρος και ώρα κάθε βδομάδα, τα παιδιά μαθαίνουν να εκφράζουν και να επεξεργάζονται τα συναισθήματά τους και να ξεπερνούν τις δυσκολίες. Σε συνδυασμό και με μια σταθερή συμβουλευτική γονέων, τα εκάστοτε προβλήματα μπορούν να ξεπεραστούν και οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια να γίνουν και πάλι αρμονικές. Οι ομαδικές θεραπείες παιδιών απευθύνονται κυρίως σε παιδιά με δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, έλλειψη οριοθέτησης, έντονο ανταγωνισμό, χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολία ανάληψης πρωτοβουλίας και ρόλου μέσα στο σπίτι ή το σχολείο.Η επαφή με τους συνομιλήκους σε ένα δομημένο πλαίσιο όπου οι δραστηριότητες και οι κανόνες καθορίζονται από έναν ενήλικα φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική και να βοηθάει αρκετά άμεσα τα παιδιά να απαλλαγούν από τα θέματα που τα δυσκολεύουν. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιους τρόπους και θέματα δόμησης του παιχνιδιού σε μια ομάδα παιδιών:
  • Χρήση μαριονέτας και εισαγωγή πάνω στις έννοιες των συναισθημάτων: Κάθε παιδί χρησιμοποιεί τη μαριονέτα σαν «διαμεσολαβητή», ανάμεσα σ’ εκείνο και τους άλλους, σ’ εκείνο και το θεραπευτή, και του δίνεται, έτσι η δυνατότητα να μιλήσει για το πώς νιώθει και να το συσχετίσει με κάποιο γεγονός της μέρας του ή της εβδομάδας του.
  • Επίλυση προβλημάτων ή συγκρουσιακών εμπειριών με τη χρήση κουκλοθεάτρου ή συμβολικών παιχνιδιών. Το παιχνίδι μπορεί να εξελιχθεί τόσο ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, όσο και με τη συμμετοχή του θεραπευτή που χρειάζεται να δημιουργήσει διορθωτικές εμπειρίες ή να καταδείξει μέσα από το συμβολικό παιχνίδι τα συναισθήματα που αναδύονται.
  • Χρήση βιβλίων. Συχνά, μέσα από παιδικά βιβλία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε θέματα προς συζήτηση ή παιχνίδι ρόλων, όπως το τι σημαίνει να είσαι κακός, το να μεγαλώνεις, το να έχεις επιθυμίες κ.ο.κ.
  • Θεματικές συνεδρίες για την λύπη, την απώλεια και το θυμό σε σχέση με την εγκατάλειψη, πραγματική, φυσική ή συναισθηματική που μπορεί να βιώνουν τα παιδιά.
  • Συνεδρίες πάνω στις έννοιες του φόβου, με role-playing, με τη χρήση αναπαραστατικών μορφών τέχνης, με ομαδικές ζωγραφικές ή κατασκευές παραμυθιού πάνω σ’ αυτό που μας τρομάζει.

• Θεραπείες Εφήβων

  Η εφηβεία αποτελεί μια δύσκολη περίοδο μετάβασης από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Διακρίνεται από κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως οι ραγδαίες αλλαγές σε σωματικό επίπεδο που μπορεί να βιωθούν από τους έφηβους σαν παράξενες ή όχι επιθυμητές, αλλαγές στον τρόπο που σχετίζονται μεταξύ τους τόσο ως προς το ίδιο φύλο όσο και ως προς το αντίθετο, απορίες σε σχέση με τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική ζωή, δυσκολία στην επιλογή του επαγγέλματος, αυξημένο άγχος τόσο σε σχέση με την ύπαρξή τους όσο και για το σχολείο και τις εξετάσεις, έντονα συναισθήματα μοναξιάς, απότομες αλλαγές στη διάθεση, αισθήματα βίας ή έντασης, ντροπή.Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε πως η εφηβεία είναι μια περίοδος κρίσης. Είναι, όμως, ταυτόχρονα και η περίοδος, όπου τα άλυτα ή τα προβληματικά σημεία της παιδικής ηλικίας επανέρχονται στην επιφάνεια. Έχουν τώρα μια δεύτερη ευκαιρία να λυθούν ή να γίνουν τα μόνιμα προβλήματα που θα μας ακολουθούν σ’ όλη τη ζωή, μέχρι να αποφασίσουμε να τα λύσουμε.Γι’ αυτό, είναι ουσιώδες, αν ένας έφηβος αισθάνεται δύσκολα με κάτι, αν κάτι τον ενοχλεί επίμονα,  να απευθυνθεί σε ειδικό. Μέσα από μια ατομική ψυχοθεραπεία μπορούν να αντιμετωπιστούν τόσο οι δυσκολίες όσο και το άγχος που τις συνοδεύει, και να μιλήσουν ανοιχτά οι έφηβοι με έναν ενήλικα της εμπιστοσύνης τους όπου το απόρρητο τους προστατεύει για όλες τις απορίες τους.Μερικές φορές ενδείκνυται οι έφηβοι να συμμετέχουν σε ομαδικές συνεδρίες, έτσι, ώστε να μπορούν να συζητούν με τους συνομιλήκους τους όλα όσα τους φοβίζουν και τους προβληματίζουν νιώθοντας ταυτόχρονα μέλος μιας ομάδας με την οποία μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες, παρουσία ενός ενήλικα ικανού να εμπεριέξει τα άγχη τους και να τους βοηθήσει να καταλάβουν πώς μεταφράζονται όλες οι αλλαγές που βιώνουν στη ζωή τους.